Selam olsun,
Bir fırıldak üzerine yazmak…
Nötron yıldızlarının hızlı olduklarını biliyoruz zira çapları küçük kütleleri büyüktür. Bu büyük küçük konusunu ortalama 20 km çapı olmasına karşı 2 güneş kütlesinde diye daha somutlaştırabiliriz.
4U 1820-30 olarak çirkin bir isme maruz kalmasına öfkelenmişçesine bir saniye içinde 700 kez kendi etrafında dönüyor. Bir yazana kadar 700 kez dönüşünü tamamladı diyebilirim.
Dünyanın saniyede etrafında dönme sayısı 0,000694 olduğunu düşünürsek nasıl bir hızdan söz ettiğimi biraz daha iyi anlatmış olurum.
Peki, bu nötron yıldızının hızı neden bu kadar yüksek?
Bu fırıldak yıldızımızın muazzam hızı ışık hızının sadece %13’ne ulaşmış olsa bile ciddi bir hızdır. Dünyanın bu hızda dönmesi durumunda olacakları merak ettiyseniz mutlak bir yok oluş diye özetlemek isterim. Atmosfer, yer kabuğu, manyetik alan ve bildiğimiz her şey kaybolurdu. Merakımız dünyanın sonunu getireceğinden odağımızı tekrar ismi çirkin yıldızımıza kaydıralım.
Genelde bu yıldızlar saniyede etraflarında 100 ila 500 kez dönmekte, en yaygını bu aralıklardadır En hızlı dönenlerle en yavaş dönenler yaygınlık olarak aynı düşük oranlardadır. Sorumuza geri dönersek ortalamadan hızlı dönmesinin nedeni nedir?
Evrenimizde genelde tek yıldızlı sistemler olsa da ciddi sayıda ikili ve üçlü yıldız sistemleri vardır. Bir nötron yıldızı ikili yıldız sisteminde yer alıyorsa diğer yıldızın durumu nötron yıldızının dönüş hızına etki ediyor. Nötron yıldızlarının dönüş hızlarında en belirleyici şeylerden birisi kendileri dışında bir etkene bağlı diyebiliriz.
4U 1820-30 isimli nötron yıldızı ikili yıldız sisteminde olduğundan ve yanındaki bir beyaz cüce yıldız olduğundan 4U 1820-30 çok daha hızlı dönmekte. Beyaz cüceler nötron yıldızına madde aktarımı yaptığından birbirine yaklaştıkça bu aktarım neticesinde maddeler nötron yıldızının manyetik alanıyla temas edecektir ki bu hızının artmasına neden olacaktır. Aynı şekilde ikili yıldız sisteminde nötron yıldızının yanında beyaz cüce yerine kırmızı cüce yıldız olsaydı nötron yıldızının dönüş hızı ortalama %50 kadar yavaşlayabilirdi. (Kırmızı cücenin kütlesiyle orantılı)
Buraya kadar tamam hızlı dönüyor ve nedenleri bunlar ama bunun önemi nedir? Dediğimizde farklı bir boyuta geçmiş oluyoruz.
Nötron yıldızının hızı arttıkça kütlesi artar ve kütlesi arttıkça hızı dahada artar ve haliyle kütlesi dahada artar ve kütle ile yoğunluk artar yine hız artar şeklinde kendini besleyen bir döngüsü vardır. Bu durumun önemi nötron yıldızının bir sonraki aşamada Karadelik mi? Quark Yıldızı mı? Beyaz cüce mi? Olacağını belirleyecektir.
Karadeliklerin oluşumundan, yıldızların evrim süreçlerine kadar birçok astrofizik konuya ışık tutacak bilgileri edinebileceğimiz önemli bir fırıldaktır.
Bu yazıda konusunu ettiğim şey temelde kütle / yoğunluk ve hız arasındaki ilişkidir. Bu ilişkiyi çözdüğümüz ya da çok daha fazla bilgi edindiğimiz zaman günlük hayatımıza ciddi etkileri olacak yeniliklerin geleceğini düşünebiliriz. Arabaların, uçakların, uzay mekiklerin aklınıza gelecek tüm araçların kullanımına sunulacak yeni tip motorlar yapılabilir. Hızı arttıkça kütlesi artan ve kütlesi arttıkça hızı artan bir uzay mekiğimiz olsa sanırım çok bilimkurgu dünyasına girdim. Hemen çıkıyorum.
Bu tip birbiriyle etkileşen durumları araştırıp daha çok bilgi sahibi olduğumuzda şuan karşımızda duran cevapsız sorularımıza daha doğru cevaplar bulmaya başlayacağız. Karanlık maddeye daha çok yaklaşmak için evrenimizdeki evrim süreçlerini, etkileşim türlerini ve çeşitliliğini ne kadar çok keşfedersek karanlıklara saklanmış maddeye nüfuz etmemiz o kadar olası olacaktır.
Nötron yıldızının öncesi, sonrası ve etkileşimler sonucunda değişimi, tepkileri konunun dışında büyük resmi tamamlama amacımıza yöneliktir.
Evrenle ilgili 100 etkileşim ve evrim sürecini biliyorken karanlık maddeye nüfuz etme şansımızla 1.000.000 etkileşim ve süreci bildiğimizde nüfuz etme şansımız eşit olabilir mi? Evren bir puzzledır. Her parçanın bir önemi ve değeri vardır ancak bazı parçalar kilit konumdadır ki o parçayı bulduğunuzda sonraki parçaları rahatlıkla bulursunuz. O kilit parçayı bulamadığınızda sonraki parçaları bulmanız pek mümkün olmayacaktır. Kütle/ hız / yoğunluk yani bir nötron yıldızının yıldız mı olacağını karadelik mi olacağını belirleyen süreç o kilit parçalardandır diye düşünmekteyim.
