Gözlenebilir evrendeki cüce bir galaksi başka bir zamana ait gibi görünüyor. Galaksi evriminin ilk dönemlerini çağrıştırıyor. NASA’nın Hubble Uzay Teleskobu, gökbilimcilerin “aşırı derecede metal fakiri” bir galaksi olarak adlandırdıkları, yıldızların zaman içinde ürettikleri ve galaksilerini zenginleştirdikleri kimyasal elementlerin veya “metallerin” çok azına sahip olan bir galaksi. En ilginç olanı, yıldızlarının aynı zamanda gözlenebilir evrende şimdiye kadar tespit edilen en genç galaksilerden biri olduğunu gösteriyor.
Galaksi ön plandaki bir yıldızın parıltısının arkasına gizlenmiş olmasına rağmen – takma adı Peekaboo’ya – Hubble analiz için tek tek yıldızları seçebildi. Keşif, geçmişin bir kalıntısını, eski bir atayla el sıkışmak gibi, ince ayrıntılarla incelemek için cazip bir fırsat verdi.
Gökbilimciler, parlak bir yıldızın arkasında gizlenen , uzak, erken evrendeki galaksilere daha çok benzeyen özelliklere sahip yakındaki bir galaksinin şimdiye kadarki en olağanüstü örneğini ortaya çıkardılar. Sadece 1.200 ışık yılı genişliğindeki küçük galaksi HIPASS J1131-31, son 50-100 yıl içinde gökbilimcilerin onu tespit etme yeteneğini gizleyen hızlı hareket eden bir yıldızın arkasından ortaya çıkması nedeniyle “Peekaboo” olarak adlandırıldı.
Keşif, NASA’nın Hubble Uzay Teleskobu’nun onayı da dahil olmak üzere, yerdeki ve uzaydaki teleskopların birleşik bir ürünüdür. Birlikte araştırma, Peekaboo Galaksisi’nin, 13.8 milyar yıl önce büyük patlamadan kısa bir süre sonra gerçekleşen galaksi oluşum süreçlerinin en yakın örneği olduğuna dair cesaret verici kanıtlar sunuyor.
Tipik olarak, yıldız nesilleri kozmik zaman içinde daha fazla ve daha karmaşık kimyasal elementler (gökbilimcilerin “metaller” olarak adlandırdıkları) üretir. Evrenin şafağında, 13.8 milyar yıl önce, hidrojen ve helyum bol miktarda bulunan tek elementlerdi. İlk nesil yıldızlardan bazılarından oluşan erken galaksilerin çok fazla kimyasal karmaşıklık oluşturmak için zamanları yoktu. Kendi Samanyolu’muz gibi evrimleşmiş galaksiler, milyarlarca yaşında olan ve Dünya’da yaşamı mümkün kılan tüm elementler de dahil olmak üzere metal bakımından zengin yıldızlara sahiptir. Bununla birlikte, Peekaboo Galaksisi’nin yıldızları en fazla birkaç milyar yaşında görünüyor. Peekaboo Galaksisi’nin neden ve nasıl milyarlarca yıl boyunca yıldız oluşumunu geciktirdiği, gökbilimcilerin araştırmaya devam edeceği bir sorudur.
Kaynak : NASA, ESA, Igor Karachentsev (SAO RAS) GÖRÜNTÜ İŞLEME: Arjantin Putperest (STScI)
“Peekaboo Galaksisi’ni ortaya çıkarmak, geçmişe doğrudan bir pencere açmak gibidir, bu da çevresini ve yıldızlarını uzak, erken evrende erişilemeyen bir ayrıntı seviyesinde incelememize izin verir,” diyor Baltimore, Maryland’deki Uzay Teleskobu Bilim Enstitüsü’nden gökbilimci Gagandeep Anand.
Gökbilimciler Peekaboo gibi galaksileri “aşırı metal fakiri” (XMP) olarak tanımlıyor. Astronomide, “metaller” hidrojen ve helyumdan daha ağır olan tüm elementleri ifade eder. Çok erken evren neredeyse tamamen ilkel hidrojen ve helyumdan, büyük patlamada saçılan elementlerden oluşuyordu. Bilindiği gibi yaşam, karbon, oksijen, demir ve kalsiyum gibi daha ağır element “yapı taşlarından” oluşur.
Evrenin en eski galaksileri olarak varsayılan XMP’ler , benzer şekilde metal bakımından fakir galaksiler de gözlemlenebilir evrende bulunmuştur. Peekaboo gökbilimcilerin dikkatini çekti, çünkü sadece önemli bir yaşlı yıldız popülasyonuna sahip olmayan bir XMP galaksisi değil, aynı zamanda Dünya’dan sadece 20 milyon ışık yılı uzaklıkta, veya daha önce bilinen genç XMP galaksilerinin en az yarısı kadar uzakta bulunuyor.
“İlk başta bu küçük galaksinin ne kadar özel olduğunu fark etmedik,” diyor Koribalski Peekaboo için. “Şimdi Hubble Uzay Teleskobu, Güney Afrika Büyük Teleskopu (SALT) ve diğerlerinden gelen birleşik verilerle, Peekaboo Galaksisi’nin şimdiye kadar tespit edilen en metal fakir galaksilerden biri olduğunu biliyoruz.”
NASA’nın Hubble Uzay Teleskobu, neredeyse hepsi birkaç milyar yaşında veya daha genç görünen küçük galaksideki yaklaşık 60 yıldızı çözmeyi başardı. Peekaboo’nun metalliğinin SALT tarafından ölçülmesi resmi tamamladı. Birlikte, bu bulgular Peekaboo ile tipik olarak milyarlarca yıllık eski yıldızlara sahip olan gözlemlenebilir evrendeki diğer galaksiler arasındaki büyük farkın altını çiziyor. Peekaboo’nun yıldızları, gözlemlenebilir evrende şimdiye kadar tespit edilen en genç ve kimyasal olarak en az zenginleştirilmiş galaksilerden biri olduğunu gösteriyor. Bu çok sıra dışıdır, çünkü gözlemlenebilir evrenin gelişmesi için yaklaşık 13 milyar yıllık kozmik tarihi vardır.
Çeviri: İlhan Vardar
Kaynak : NASA, ESA, STScI Sürüm Kimliği: 2022-051
