Hubble teleskopu ve diğer uzay ile yer merkezli gözlemevlerindeki arşiv verilerini kullanan uluslar arası gökbilimci ekibi, erken evrende, gök adalar ile yıldız oluşturan gök adaların ortaya çıkışında aradaki bağlantıyı sağlayan önemli bir keşif gerçekleştirdi: En eski süper kütleli kara delik. Bu cisim evren tarihinde erken evrende oluşmuş bugüne kadar keşfedilmiş türünün ilk örneğidir. Şimdiye kadar arşiv verilerinde fark edilmeden kendini gizlemeyi başarmıştır.
Gökbilimciler bu cisimlerin Büyük Patlamadan yalnızca 750 milyon yıl sonrasına denk gelen erken evrende süper kütleli karadeliklerin oluşma mekanizmasını anlamakta güçlük çekiyorlar [1]. Tozla dolu, erken evrende oluşmuş yıldız oluşturan gök adaların merkezlerinde hızla büyüyen süper kütleli kara deliklerle ilgili ileri sürülen teoriler bilgisayar benzetimleriyle sınanıyor olmasına karşılık şimdiye kadar hiçbiri gözlenmemişti. Ancak şimdi, gökbilimciler erken evrende bulunan ve hızla büyüyen GNz7q adını verdikleri ilk kara deliği bulduklarını düşünüyor. Eldeki verilere göre bu cisim Büyük Patlamadan 750 milyon yıl sonra vardı.
Mevcut teorilere göre süper kütleli kara deliklerin, parlak kusarlar oluşmadan önce, çevrelerindeki gaz ve tozu çekerek çok sayıda yıldız oluşmasını sağlayan ilk gök adalarda oluştu. Sayıları az olmakla birlikte bu tür parlak kuasar ve yıldız oluşturan gök adalar daha önce gözlenmişti. Keşif ekibi GNz7q adlı kara deliğin bu iki cisim arasındaki ‘eksik halka’ olduğunu düşünüyor.
- Kuantum Mekaniği ve Dolanıklık İlkesi
- Ucube bir galaksi; Hoag Nesnesi!
- Karanlık Madde ve Karanlık Enerji Canlılık oluşturur mu?
- Bir deneyin parçasıyız!
- Ötegezegen mi Ötegalaksi mi?
Veriler farklı yorumları da içine katarak GNz7q’nun gözlenen özellikleri teorik tahminlerle güçlü bir uyum içindedir. GNz7q’nun bulunduğu gök ada ise yılda 1600 Güneş kütlesinde yıldız oluşturuyor [2]. GNz7q morötesi dalga boyu gözlemlerinde parlak, X-ışını dalga boyunda ise çok sönük görünüyor. Ekibe göre gök ada kırmızıöte dalga boyunda parlak iken, GNz7q gök adanın merkezindeki yığılma diskinde kendini saklıyor.
Ekip şimdi cismi daha ayrıntılı incelemek için James Webb Uzay teleskopunun göreve başlamasını bekliyor. Önümüzdeki Haziran ayında hedeflenen konumuna ulaşacak olan teleskop o tarihten sonra gözlemlere başlayabilecek. James Webb’in yüksek teknolojiyle donanımlı gözlem yeteneği ile bu tür kara deliklerin nasıl evrildiği anlaşılabilecek.
Notlar
[1] Işık, günlük yaşamda anlayamayacağımız kadar hızlı hareket eder. Gökyüzünde bir yıldız ya da gök adayı gördüğümüz an ise aslında onun geçmişteki görüntüsüdür. Örneğin Güneş’ten Dünya’ya ışık 8.3 dakikada ulaşır. Yani aslında Güneş’in 8.3 dakika önceki halini görürüz. Evrende en uzak cisimler zaman içinde de en uzakta olanlardır. Yani çok uzaktaki cisimlere bakan gökbilimciler aslında evrenin erken dönemine bakmış olurlar.
[2] Aslında bu bilgi gök adanın her yıl 1600 tane Güneş benzeri yıldız ürettiği anlamına gelmez. Tersine her yıl Güneş’in toplam kütlesinin 1600 katı kadar olan çeşitli kütlelerde yıldızların oluştuğu anlamına gelir.
Hubble/ESA – Türkçe: Astronomi Diyarı
