Selam olsun,
Evren genişliyor.
Nerede benim balonum hemen en sevdiğim örneklemeyi yapacağım ve üfürüp bir balon şişireceğim. Balonun üzerine koyduğum iki noktanın balon şiştikçe uzaklaştığını göstermem lazım.
Balon evrense ve balon genişledikçe galaksiler uzaklaşıyorsa demek ki evren genişliyordur.
Günümüz teleskoplarıyla yaptığımız gözlemlerde galaksilerin birbirinden uzaklaştığını görüyoruz ve balon örneğimize göre evrenin genişlediğini düşünüyoruz. Peki hakikatten öyle mi?
Toplumlarda bu konu tartışmaya kapalıdır ama bilimsel mecrada bu konu tartışmaya açık ve güncelliği bitmeyen bir konudur.
Evrenin genişlediğine yönelik gözlemlerin tamamı evren genişlemeden de olabilecek durumlardır. Galaksiler evren genişlemeden de uzaklaşabilir. Galaksilerin birbirinden uzaklaşması için evrenin genişlemesine ihtiyaç yoktur. Bu demek değildir ki evren genişlemiyor ya da genişliyor. Sadece evrenin genişlemesine delil gösterdiğimiz durumların bir genişlemeye gerek olmadan var olabileceğini anlatmak istedim.
Mesela galaksimize en yakın galaksi değil ama cüce galaksi olan Sagittarius cüce galaksisi bizim galaksimize 80.000 ışık yılı uzaklıktadır ve bize doğru hunharca gelmektedir. 80.000 ışık yılı uzaklıkta bu cüce galaksi yaklaşık yüz milyon yıl sonra galaksimizle çarpışarak artık bizim galaksimizin bir parçası olacaktır.
Peki, evren ışık hızından hızlı genişliyorsa ya da çıtayı düşürelim ışık hızının altında genişliyorsa yani bizim cüce galaksiyle aramızdaki mesafe bu iki galaksinin ilerleme hızından daha yüksekse bu galaksiler nasıl çarpışabilir? Galaksilerin hızı, genişleme hızının altındayken bu mesafe nasıl kapanıp galaksiler çarpışacak?
A galaksisi 10 km hızla ilerlesin B galaksisi 20 km hızla ilerlesin ve evrenin genişlemesi 100 km hızla olsun. B galaksisi hiçbir zaman diğer galaksiye çarpmamalı en azından çarpamamalı. Evrenin genişleme hızından hızlı hareket edemeyen galaksi gibi aralarında büyük mesafeler olan yapıların çarpışması olmaması gereken bir durumdur ama galaksi çarpışmaları olmakta. Haliyle bu durum evrenin genişlemesi mi yoksa galaksilerin hareketleri mi diye tartışılmaktadır.
Mesela temel taşlardan olan kırmızıya kayma evren genişlemese sadece galaksiler hareket etse gözlemlenebilecek bir durumdur. Aynı şekilde kozmik mikrodalga arka plan ışıması yine evrenin genişlemediği bir durumda gerçekleşebilir.
Şunun altını çizmek isterim ki bunlar evren genişliyorsa da gerçekleşebilir, genişlemiyorsa da gerçekleşebilir.
Neden galaksilerin uzaklaşmasını görünce evrenin genişlemesine gittiğimizin bir açıklaması var aslında. Bigbang teorisi! Büyük bir saçılım olduysa ve kırmızıya kayma yani galaksiler uzaklaşıyorsa bingbang teorisinin bize sunduğu tekillikten saçılan evren, saçılmaya genişlemeye devam ediyor. Özellikle bu günlerde WEBB teleskobunun sunduğu verilerle hem de diğer yapılan çalışmalarla bingbang modelinde belirlenen evrenin yaşının ciddi manada sorgulaması söz konusu. Mevcut galaksi ve gezegenlerin bu büyüklükte olması, gezegenlerin dairesel şekilleri için gereken süre 13.7 milyar yılı aşan bir zamana ihtiyaç duymakta olması ciddi durumlardır. Örneğin 13 milyar yaşında bir gezegenin dairesel olması için 2-3 milyar yıl gerekiyor ki tekillikten önce oluşması gerekiyor gibi…
Evren genişliyor ve her yerden eşit genişliyor yine evrenin homojen olduğu kabulüne dayanır. Evrenin homojenliği konusunda birçok çalışma yapılmış ve yol alınmıştır ama yine son yapılan çalışmalarda homojen ve izotropik kabulü ciddi sarsılmalar yaşamaktadır. 2000 li yıllarda fark edilen anizotropik tespitler bugün artık daha net şekilde yapılmakta. Bunun önemi evrenin sandığımız gibi her yeri aynı olmayabilir. Bir yanı genişleyebilir bir yeri sabit kalabilir.
Elbette bunların çoğu olabilir, mümkündür seviyesinde düşüncelerdir ancak olabilir ve mümkündür denen bir konunun “tamamlandı” seviyesinde kabulü pek doğru değildir. Bilimsel camiada zaten bu konu tamamlandı seviyesinde ele alınmıyor ama toplumlar bu durumun açıklığa kapıldığı savıyla üzerine düşünceler inşa etmeye devam etmekte.
Evet, evren genişliyor ve galaksiler uzaklaşıyor. Galaksilerin bir kısmı neden maviye kayıp yaklaşıyor? Aramızdaki mesafenin genişlemesi gerekmiyor mu? Zira bize yaklaşan maviye kayan galaksiler aramızdaki mesafenin genişlemesinden hızlı hareket etmiyorken?
Bu soruya yanıt verirken evrenin genişlemesinin lokal etkileri farklıdır diye bir görüş ortaya atılır yani bize yakın galaksilerin maviye kayıp bize yaklaşması lokal olarak olabilir denebilir lakin bize 13.3 milyar ışık yılı uzaklıktaki MACS1149-JD1 galaksisi maviye kayar bize yaklaşırken, 13.4 milyar ışık yılı uzaklıktaki GN-z11 galaksisi kırmızıya kayıp bizden uzaklaşmaktadır. Lokal bir etki söz konusu değilken bile aşılamayacak mesafelerdeki galaksilerin evrenin genişlemesine karşın bize yaklaşması nasıl mümkün olabilir?
Lokal bir durum olmadığını biliyoruz, galaksilerin evrenin genişlemesinden hızlı olmadığını biliyoruz. Biliyoruz ama nasıl bir galaksi ışık hızından hızlı genişleyen evrenin genişleme hızını aşıp bize yaklaşabildiğine cevap veremiyoruz.
Elbette evren genişlemiyorsa cevaplar çok net.
Evrenin genişliyor olması ile genişlemiyor olması arasında bulunan tek fark birinin daha yaygın kabul görmesidir.
